'Ik verlaat Shell met een gerust hart'
ROY OP HET VELD
Na een lange carrière, die hem van Australië tot Brazilië bracht, gaat president-directeur Rein Willems van Shell Nederland met pensioen. De reservecrisis in 2004 was het dieptepunt in zijn loopbaan, omdat het 'binnen Shell goed fout zat'. Toch verlaat Willems Shell 'met een gerust hart'
De cirkel is rond voor Rein Willems. Toen hij zes maanden oud was, stond zijn moeder met hem als baby op de arm bij de bushalte voor het hoofdkantoor van Shell, aan de Carel van Bylandtlaan in Den Haag. De vader van Willems werd er uitgezwaaid. Vlak na de oorlog werd hij door Shell uitgezonden naar Curaçao. Gisteren, 62 jaar later, zwaaide zijn moeder hém uit, op dezelfde plek.
Willems heeft een carrière van 38 jaar binnen Shell achter de rug. Maar hij manifesteerde zich gedurende zijn loopbaan ook buiten de poort van de oliemaatschappij. Zo was hij lid van het bestuur van VNO-NCW, lid van het innovatieplatform en voorzitter van de taskforce energietransitie. En sinds kort is hij senator voor het CDA. Ook heeft hij nog tal van toezichthoudende functies. 'Thuis zitten lijkt me niks', zegt Willems tijdens een gesprek in zijn werkkamer.
Het had niet veel gescheeld of Willems was helemaal niet voor Shell gaan werken, vertelt hij. Tijdens zijn derde studiejaar chemische technologie in Delft heeft hij twijfels. 'Ik heb overwogen ermee te stoppen. Eigenlijk wilde ik toen dominee worden', zegt Willems. 'Theologische en filosofische vraagstukken hielden me enorm bezig. Bestaat God nou wel of niet? Dat vond ik een boeiende vraag in een seculariserende samenleving.'
Maar Willems, die boeken over dit onderwerp nog altijd verslindt, besloot zijn technische studie door te zetten. Het christelijke geloof blijft echter sterk aanwezig. 'Ik ben geen zendeling, maar het geloof heeft me geholpen in mijn werk. Het heeft me doen realiseren dat een bedrijf uit mensen bestaat, die je de ruimte moet bieden', zegt Willems. 'Als oliemultinational was Shell in het verleden een monocultuur. Er zaten alleen Nederlandse, Britse en Amerikaanse blanke mannen in de top. Nu is Shell veel meer een afspiegeling van de samenleving. Het geloof heeft me gesterkt in de gedachte dat je moet openstaan voor andere culturen.'
Als Willems in 1969 afstudeert, is een carrière bij Shell niet vanzelfsprekend. 'Ik heb ook gesolliciteerd bij Akzo en Chevron , maar Shell bleef maar aan me trekken', blikt hij terug. Eigenlijk wil Willems in de Verenigde Staten een MBA-titel halen. Weggegooide tijd, zeiden ze bij Shell. Omdat Willems tijdens zijn studie al opvalt als voorzitter van een studiegenootschap, maakt Shell er werk van hem voor het bedrijf te winnen. Hij praat met de baas van Pernis en andere directieleden van Shell in Nederland. 'Ze hebben me overtuigd. "Je kunt ook cursussen doen", zeiden ze, "en bij ons in de praktijk leer je veel. Zo kom je ook op MBA-niveau."'
Al na een halfjaar vertrekt Willems naar Australië. Twee jaar later, als hij 27 is, wordt hij bedrijfsleider van een ethyleenfabriek. Het is de bedoeling dat hij na vijf jaar naar Moerdijk wordt overgeplaatst, waar Shell op dat moment een groot nieuw chemiecomplex bouwt. Het wordt echter een fabriek in Engeland. En daarna verhuist Willems naar Den Haag, waar chemiefabrieken voor Frankrijk ontworpen moeten worden.
Willems lijkt voorbestemd om een technische carrière te maken binnen de chemiedivisie van Shell. Maar het loopt anders. Als hij op een dag in het Shell Center in Londen na een vergadering de lift op de 24ste verdieping instapt, schiet een collega hem aan. Of hij geen commerciële functie wil. Of hij erover na wil denken. Maar hij moet wel antwoord geven voordat de lift beneden is. 'Dat antwoord heeft hij gekregen en het was ja.'
Door collega-ingenieurs wordt Willems erop aangekeken. 'Ingenieurs worden geen verkopers. Dat doe je niet', zegt Willems over zijn collega-technici van medio jaren zeventig. 'Maar ik vond verkopen leuk. We gingen nieuwe producten ontwikkelen.'
Het nieuwe vak ligt hem. De eerste oliecrisis is net achter de rug en Willems lobbyt met succes bij de overheid voor een verordening die voorschrijft dat de vloeren van nieuwe woningen aan strenge isolatie-eisen moeten voldoen. Shell is een van de belangrijkste leveranciers van het polystyreen (piepschuim) waarmee vloeren geïsoleerd worden. Kassa voor Shell.
Stapsgewijs groeit Willems binnen Shell. Hij krijgt de verantwoordelijkheid over meerdere productgroepen. In 1989 stuurt Shell hem naar Brazilië, waar hij de chemie-activiteiten moet herstructureren.
In 1993 wordt Willems landendirecteur in de Filippijnen, een belangrijk land voor Shell. Er is net gas gevonden in het Malampaya-veld en de Haagse concernleiding heeft besloten er een nieuwe raffinaderij te bouwen. Een teken dat de carrière voorspoedig verloopt.
Maar het land is niet zonder gevaar. 'De gevaarlijkste baan binnen Shell, werd mij gezegd.' Twee jaar voor het aantreden van Willems was er een 'olieman' ontvoerd. President Marcos is dan van het toneel verdwenen en zijn opvolger Aquino kan de rust niet goed bewaren. Willems krijgt 24 beveiligers. 'Ik heb er geen nacht slecht van geslapen. Na acht maanden kon het contingent ingekrompen worden.'
Hij krijgt in de Filipijnen te maken met pogingen tot omkoping. Een politicus stelt Willems voor om het bedrijf van zijn broer een project te laten uitvoeren, in ruil voor politieke steun. Willems gaat er niet op in. Hij maakt er melding van bij president Ramos.
Als Ramos met hem en andere westerse zakenlieden naar Europa reist, beleeft Willems het hoogtepunt in zijn loopbaan. Ramos vraagt in Londen aan de toenmalige voorzitter van Shell Transport & Trading, John Jennings, of Willems zijn werk alsjeblieft op basis van de Shell Business Principles kan doorzetten. Die huiscode verbiedt omkoping. 'De president van een land waar het echt niet allemaal volgens de regels gaat, vraagt om de toepassing van de Shell-principes! Toen was ik écht trots.'
Het dieptepunt volgt in 2004 - Willems is dan net president-directeur Shell Nederland - als Shell-topmanagers het met bepaalde regels niet zo nauw blijken te nemen. Het concern heeft onterecht olie- en gasreserves geboekt. 'Er ontstond een vertrouwenscrisis over de manier waarop we binnen Shell met de waarheid omgaan. Dat raakte elk Shell-hart. Het was een dieptepunt om te zien dat er binnen Shell iets goed fout zat.'
Jeroen van der Veer wordt de nieuwe topman en gooit het roer om. Hij geeft technici weer een centrale rol en bezweert de crisis. 'Ingenieurs lopen hier weer rechtop en zijn trots op Shell. Ik verlaat Shell met een gerust hart.'
Copyright (c) 2007 Het Financieele Dagblad