Bron: Volkskrant
Hoelang houden we de lockdown nog vol? Vijf vragen over de economische gevolgen
De economische schade loopt elke dag op en het moment komt dichterbij dat die de gezondheidswinst overtreft.
Zal de overheid ooit gedwongen worden om de lockdown te versoepelen om een economische meltdown te voorkomen?
Uiteindelijk wel. De economische cijfers zijn nu al desastreus. Er is al 8.000 miljard dollar (eentiende van het wereldbbp) door overheden en centrale banken gestoken in pogingen de schade te beperken. Het IMF voorspelde deze week niettemin de grootste economische krimp sinds de jaren dertig van de vorige eeuw. En dat was nog het meest optimistische scenario. Er is ook een scenario waarin de crisis het hele jaar voortduurt en in 2021 een volgende pandemie uitbreekt. De wereldeconomie, die nu een omvang heeft van 80 duizend miljard dollar, zou dan tot 2025 met een kwart tot eenderde krimpen.
Hoe groot kan de schade worden?
Elke prognose of voorspelling is giswerk, omdat niemand weet hoe lang de lockdown zal duren. Een maand geleden was er nog de hoop op een recessie die diep, maar heel kort zou zijn: een zogenoemde V-recessie. Vanaf de zomer zou de economie zich weer bliksemsnel herstellen. Maar die hoop is vervlogen. De crisis duurt langer. Een vaccin is ver weg, met de immuniteit schiet het ook niet op en in China neemt het aantal doden zelfs weer toe. Als de lockdown al wereldwijd wordt opgeheven in de zomermaanden, dan zal het nog tot januari duren voordat de productieketens zich hebben hersteld. Ook de vraaguitval zal zeker tot begin volgend jaar duren. Een U-recessie is het meest gunstige scenario. Maar een L-vormige, zoals in de Grote Recessie van 2008 tot 2014 of de Grote Depressie van 1930 tot 1936 ligt op de loer.
Wordt de Grote Lockdown dan net zo erg als Grote Recessie of Grote Depressie?
Veel erger, zeggen de Harvard-hoogleraren Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff die een vermaard boek schreven onder de titel This Time is Different over financiële crises in de laatste 700 jaar. Bij de Spaanse grieppandemie van 1918 en 1919, die 50 miljoen tot 100 miljoen levens kostte, werd de economie niet stilgelegd. De Amerikaanse economie groeide in 1918 ondanks 650 duizend griepdoden zelfs nog met 8 procent. Deze crisis is echt anders. Die van de jaren dertig ging aan hele delen van de wereld voorbij of was daar minder erg. Tijdens de Grote Recessie van 2008 tot 2013 groeide de economie van China – afgezien van een tussentijds dipje – gemiddeld met 10 procent per jaar door. Ook tijdens de beide wereldoorlogen waren er landen die er weinig mee te maken hadden, of er zelfs van profiteerden en die na de oorlog met een Marshall Plan de getroffen landen hielpen, zoals het totaal verarmde Nederland. Een crisis die de hele wereld in zijn greep had, is er in geschiedenis nooit eerder geweest.
Is er een economisch recept voor het oplossen van deze crisis?
De crisis van de jaren dertig leidde tot de publicatie van Keynes’ meesterwerk The General Theory of Employment, Interest and Money. Overheden moesten in tijden van crisis ervoor zorgen dat de consumptie en de investeringen niet zouden terugvallen. Via stimuleringsmaatregelen moest vraaguitval worden voorkomen. Jacobs – overtuigd keynesiaan – zegt dat generiek stimuleren nu niet goed werkt of zelfs contraproductief kan zijn, omdat een deel van de aanbodkant van de economie door de overheid gedwongen is stilgelegd. ‘Het is alsof de economie voor een deel in coma is gebracht, zoals de econoom Paul Krugman het noemt. Het heeft geen zin consumenten geld te geven om naar een restaurant of de kapper te gaan als die gesloten zijn.’ Overheden kunnen alleen voor liquiditeit zorgen, zodat bedrijven bij de banken geld kunnen krijgen om hun personeel en leveranciers te betalen en geen productiecapaciteit vernietigen. En mensen moeten door garantieregelingen, uitstel van belastingen en inkomenscompensatie verzekerd zijn van inkomen zodat ze blijven consumeren.
Hoe lang kunnen we de lockdown volhouden?
Politici hebben tot nu toe beweerd dat ‘de gevaren voor de gezondheid en de economie parallel’ lopen. Maar het moment komt dichterbij dat er toch een keuze moet worden gemaakt. ‘Wegen de steeds groter wordende economische kosten nog wel op tegen de gezondheidswinsten?’, zegt hoogleraar economie en overheidsfinanciën Bas Jacobs, die blij is die vraag niet zelf te hoeven beantwoorden. ‘Vrijwel niemand durft publiekelijk dit debat te voeren. Zie hoe de wereld over Jort Kelder heen viel’, zegt Jacobs. ‘Maar er komt een moment dat het aantal faillissementen explodeert en de werkloosheid hoog wordt. Op het moment dat de gevolgen van de lockdown voelbaar worden, zal het debat gaan kantelen.’ Wanneer dat moment er is, zal een politieke inschatting zijn. Economen zijn verdeeld. Sommigen denken dat het moment er nu al is, gezien de immense schulden. Maar Jacobs denkt dat de staatsschulden nog best wat verder kunnen oplopen. Op de kapitaalmarkt kunnen overheden nu gratis geld lenen. Tenminste die in de VS, Nederland en Duitsland.’ Het probleem is dat kapitaal alleen goedkoop is in veilige havens, zoals de VS en de eurozone. Andere landen, zoals Brazilië, India en Indonesië kampen met kapitaalvlucht en moeten veel hogere rentes betalen op hun schulden. Daar keert de wal sneller het schip.