'Senescente cellen oorzaak van veroudering en problemen bij kanker'
03 juli 2019 20:30 Laatste update: een uur geleden
0
In Nederland loopt momenteel de DuSRA-VOILA-studie, de grootste samenwerking van experts uit onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven op het gebied van veroudering. Een van de onderzoekers is dr. Peter de Keizer. Hij doet onderzoek naar de manier waarop zogeheten senescente cellen veroudering en problemen bij kanker veroorzaken.
Wat zijn senescente cellen?
"Verouderde, beschadigde cellen. Die cellen zijn nog wel metabool actief, maar delen niet meer. Door te leven, lopen onze lichaamscellen schade op."
"Je kunt het vergelijken met roest aan een auto. Als er eenmaal een roestplek ontstaat, wordt die langzaam groter. Zo is het ook met onze lichaamscellen. De schade in de cellen wordt meestal goed hersteld door reparatie-eiwitten. Maar niet álle schade wordt gerepareerd, en het herstel is ook niet altijd volledig."
"Op den duur zijn er dus steeds meer cellen die niet helemaal herstellen. Als een cel daar niet goed mee omgaat, kan hij senescent worden."
Is er een verband tussen ouderdomsziekten en de aanwezigheid van die senescente cellen?
"Absoluut! Iemand van 65 met veel ouderdomsziekten heeft meer senescente cellen in het lichaam dan een leeftijdgenoot die kerngezond is. Ze geven met andere woorden de biologische leeftijd aan."
Hoe richten die senescente cellen schade aan?
"Die stoffen worden SASP-eiwitten genoemd: senescence-associated secretory phenotype. Ook die SASP-eiwitten nemen met de tijd toe in het lichaam en jagen zo ouderdomsziekten aan. Zie het als zand in een motor; ze geven een soort ruis in het systeem. Verder kunnen senescente cellen met een verkeerde mutatie ook zélf kankercellen worden."
Kan veroudering vertraagd of teruggedraaid worden wanneer senescente cellen worden weggehaald?
"Daar doen we onderzoek naar. Ook andere verouderingsonderzoekers zijn ermee bezig. Uit onderzoek met muizen is gebleken dat die tot wel 25 procent langer leven wanneer senescente cellen worden verwijderd. En belangrijker nog: ze blijven langer gezond."
"We doen ook onderzoek naar senescente cellen en kankerbehandeling. Chemotherapie veroorzaakt schade aan de kankercellen. Een van onze recentste ontdekkingen is dat er in de kankercellen die de chemotherapie overleven, veel senescence eiwitten opkomen."
"Die eiwitten kunnen de kankercellen weer resistenter maken tegen chemotherapie of bestraling. Als dat gebeurt, beland je als patiënt dus van de regen in de drup. Ons kankeronderzoek richt zich voornamelijk op het doorbreken van die negatieve feedbackloop."
Hebben jullie al een oplossing gevonden?
"Wij ontdekten dat het de combinatie van twee specifieke eiwitten is die in senescente cellen aan elkaar geplakt zitten, FOXO4 en TP53. We hebben een stof ontwikkeld waarmee we die eiwitten uit elkaar kunnen trekken. Daarmee kunnen we specifiek de senescente cellen doden. We laten ze als het ware zelfmoord plegen."
"Het onderzoek in het laboratorium en bij muizen is veelbelovend. Nu willen we deze stoffen zo verbeteren dat we dit ook bij patiënten kunnen testen, om te zien of we kunnen voorkomen dat tumoren resistent voor behandeling worden als we de senescente cellen doodmaken."
Goed nieuws voor kankerpatiënten?
"Ik wil niet te vroeg juichen. Er zijn veel verschillende soorten kanker en veel verschillende soorten eiwitten die een rol spelen. Niet in alle tumorsoorten speelt senescence bovendien een rol. Ook dat gaan we verder uitzoeken."
"Over twee jaar weten we meer, vermoed ik. Dan hopen we de klinische studies te beginnen. Maar voordat het bij behandelingen kan worden ingezet, zijn we nog eens jaren verder. Daar gaat veel onderzoek aan vooraf."
Komt er ooit een medicijn voor ouderdomsziekten?
"Daar ben ik van overtuigd. Het mooiste zou zijn wanneer we exact in kaart krijgen welke vorm van senescence in welke ziekte voorkomt. Op basis daarvan kunnen we specifieke middelen die voor individuele ouderdomsaandoeningen werken ontwikkelen."
"Het ontdekken van verschillende subtypen van senescence en het maken van unieke stoffen daartegen is een speerpunt van ons lab. Samen met bijvoorbeeld directe collega's in het ERIBA Groningen hopen we zo echt iets te kunnen doen tegen verschillende ouderdomsziekten. Zo ver is het nog niet. Maar binnen tien jaar gaat dat wel gebeuren."
Kunnen we zelf iets doen om senescente cellen tegen te gaan?
"Gezond leven. En dan vooral: niet te veel eten en je spiermassa op peil houden door te sporten. Bewegen helpt tegen veroudering. Uit bloedsamples van zeventigjarigen die in het voorstadium van obesitas en suikerziekte zaten, bleek niet alleen dat beweging de suikerspiegel deed dalen, maar ook dat het aantal senescente cellen gaandeweg afnam."
"Het lichaam kan die cellen dus ook zélf verwijderen door te bewegen, en sporten helpt daarbij. Dus hup, van die bank af!"
Dr. Peter de Keizer doet aan het UMC Utrecht onderzoek naar de rol van senescente cellen bij veroudering en kanker.