Strafrechter buigt zich in megaproces over Chemelotbedrijven in Geleen die verdacht worden van zware milieudelicten
Geleen - In een megaproces dat donderdag start, moeten niet alleen vier chemiebedrijven op Chemelot zich verantwoorden maar ook de toezichthouder van het complex in Geleen. Justitie stelt dat vergunninghouder en ‘waakhond’ Chemelot Site Permit zijn plicht heeft verzuimd, waardoor mensen in gevaar zouden zijn gebracht en het milieu vervuild.
Peter Heesen
Maandag 30 oktober 2023 om 19:45
De bedrijven Sabic, OCI Nitrogen, AnQore en Borealis en toezichthouder Chemelot Site Permit (CSP) moeten zich verantwoorden voor zeven zware ongevallen en milieudelicten die in de periode 2015-2019 plaatsvonden op chemiecomplex Chemelot in Geleen. De rechtbank kan per overtreding een boete van maximaal 820.000 euro opleggen.
Een van de voorvallen betreft een hevige brand op 28 december 2016 in een naftakraker van het petrochemische bedrijf Sabic. Twee werknemers raakten zwaargewond, van wie er één later overleed. Justitie vindt dat de betrokken bedrijven verweten kan worden dat ze onvoldoende noodmaatregelen hebben getroffen.
Castor
Het megaproces met de naam Castor gaat donderdag van start in de rechtbank van Den Bosch en telt negen zittingsdagen. Op de laatste twee dagen neemt CSP plaats in het beklaagdenbankje. Justitie meent dat de toezichthouder zijn plicht verzuimd heeft, waardoor het milieu is vervuild en mensen in gevaar zijn gebracht. Het bedrijf is de vergunninghouder voor het achthonderd hectare grote industrieterrein met meer dan 200 bedrijven en 8500 werknemers. CSP is ook de waakhond van Chemelot: het let erop dat de ‘bewoners’ zich houden aan de wetten en regels en kan zelfs inspecties doen om te controleren of ze doen wat ze zeggen. In de directie zitten sinds 2020 zwaargewichten als John Bruijnooge, hoogste baas van Sabic in Limburg, en Chemelotdirecteur Loek Radix.
Radix, die in China verblijft, wil „hangende de rechtszaak geen commentaar geven”. Evenmin wenst hij te vertellen hoever de verantwoordelijkheid van CSP reikt. „Dat is een van de onderwerpen waarover de rechter zich zal uitspreken.”
Tijdens het proces worden zeven incidenten onder de loep genomen. Zoals dus het dodelijk ongeval bij Sabic eind 2016. Dat concern wordt tevens nalatigheid verweten bij het weglekken van 33 ton licht ontvlambaar gas in 2016. Bij een fabriek van DSM – later AnQore – werden in 2015 werknemers blootgesteld aan weggelekt blauwzuurgas. Verder ontstonden branden als gevolg van scheuren en lekkages bij OCI Nitrogen in 2015 en bij Borealis in 2017.
‘Bijzonder’
De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) vond de ernstige ongevallen vijf jaar geleden aanleiding om zich te verdiepen in Chemelot. De OvV trof in 2018 een ‘bijzonder industriecomplex’ aan. Een groot aantal fabrieken hield zich bezig met ‘risicovolle industriële activiteiten’. Elf bedrijven werkten op grote schaal met ‘gevaarlijke stoffen’ en de activiteiten vonden plaats in een dichtbevolkt gebied. Niet alleen lagen vlakbij woonwijken, ook was op het industrieterrein een campus gevestigd met 2500 onderzoekers, ondernemers en studenten.
Onbegrijpelijk, aldus de OvV, omdat campus en chemiecomplex nauwelijks samenwerkten, terwijl de combinatie wel hogere eisen stelt aan de veiligheid. Het hoge niveau dat noodzakelijk is, werd echter niet gehaald. Het schortte aan onderhoud. Werkinstructies waren ontoereikend of werden niet opgevolgd.
Zo bleek dat bij het dodelijk ongeval bij Sabic in 2016 een afsluiter was geopend die niet geopend had mogen worden. De OvV kon niet achterhalen waarom dit was gebeurd.
Ambitie
Risico’s werden te laag ingeschat of over het hoofd gezien en er werd niet geleerd van eerdere incidenten. Veel installaties waren vijftig of zestig jaar oud en werden vaak pas aangepast als er iets ernstigs was voorgevallen. De OvV hoorde dat Chemelot in 2025 het meest competitieve chemiecomplex van West-Europa wil zijn, maar miste de ambitie om ook op het gebied van veiligheid koploper te willen zijn.
Een jaar later, in 2019, meldde de OvV dat Chemelot voortvarend aan de slag was gegaan, maar dat met name de provincie Limburg en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat op het gebied van toezicht nog slagen konden maken. De positie van de provincie is sowieso een interessante: ze is vergunningverlener en handhaver, maar ook aandeelhouder in de campus. Verder ziet ze Chemelot als aanjager van de Limburgse economie.
In het jaar tussen de presentatie van het rapport en de evaluatie gebeurden wel weer enkele incidenten op Chemelot. Zo was bij OCI in 2019 salpeterzuur gelekt