Banken blijven onzin verkopen
10 december 2010, 10:30 uur
Banken zijn vaak medeauteurs van wetgeving die is bedoeld om hun handelingsvrijheid in te perken. Onderzoek leert dat de consultatieronde rond 'Basel 3' vrijwel uitsluitend is benut door banken en hun lobbyorganisaties.
Ook in Nederland blijkt cruciale financiële liberaliseringswetgeving vaak ingefluisterd door de Nederlandse Vereniging van Bankiers. Bovendien zijn banken de grootste financiers van politieke partijen - in de VS en Ierland - en de voornaamste leveranciers van data en kennis over zichzelf aan toezichthouders en centrale banken.
Die gijzeling heeft alles te maken met de fictie dat banken cruciaal zijn voor het laten stromen van het levenselixer van het kapitalisme, namelijk geld. Dat mag ooit zo geweest zijn, maar is sinds pakweg 15 jaar niet meer het geval. Banken lenen maar mondjesmaat uit aan niet-financiële bedrijven en bedienen in plaats daarvan vooral elkaar.
Dat geldt voor Britse en Amerikaanse banken maar ook voor Nederlandse. Van de euro 2200 mrd die Nederlandse banken bezitten, bijna vier keer het bruto nationaal product, zijn euro 700 mrd kortlopende tegoeden op de interbancaire geldmarkt, heeft euro 380 mrd de vorm van staats- en bedrijfsobligaties en bestaat pakweg de helft uit leningen. Daarvan gaat echter maar een derde naar bedrijven. Het merendeel zijn hypothecaire leningen en vooral securitisaties - verpakte hypotheken die worden doorverkocht aan andere banken of als onderpand dienen voor leningen op de interbancaire markt. In Nederland bedragen die euro 350 mrd, ruim de helft van het bruto nationaal product.
De consument wordt er ondertussen geen spat wijzer van. Europese burgers klagen al jaren steen en been over de abominabele kwaliteit van de pensioenproducten die banken verkopen. Ook is het beleggingsadvies onder de maat en zijn er klachten over de intransparantie van de kosten op beleggingsproducten. Tenslotte is er in Nederland veel te doen over hypotheekbedrijven. Zij geven slecht advies, berekenen hoge provisies, veel ondoorzichtige kosten en hogere kosten dan in ons omringende landen. De Nederlandse Mededingingsautoritiet (NMa) is er recentelijk terecht een onderzoek naar begonnen.
Wat doen banken wel? De beste vergelijking is die van drie antiquairs op een onbewoond eilandje die elkaar steeds opnieuw hetzelfde Biedermeier nachttafeltje verkopen en er goed van leven. Banken hebben afgezet tegen eigen vermogen in twintig jaar tijd hun activa excessief opgeblazen door activa buiten de balans te plaatsen en de gesecuritiseerde restproducten te gebruiken als onderpand voor nieuwe leningen op de interbancaire markt.
Waren in de jaren vijftig hefbomen van vijf maal het eigen vermogen normaal, vlak voor de crisis hadden sommige banken hefbomen van boven de vijftig. Dat betekent dat op iedere euro eigen vermogen 50 euro aan activa was uitgezet. Het resultaat was dat de winst per aandeel - en daarmee de bonussen voor management en tophandelaren - de pan uitrees.
Niet door slimmer bankieren, betere risicobeheersing of financiële innovatie - de winsten per activa zweven al decennia rond de een procent. Nee simpelweg door met goedkoop kapitaal magere rendementen op te pompen tot winsten waar oliemaatschappijen, pillendraaiers, autofabrikanten, ecologische pioniers en Afrikaanse wegenbouwers niet aan kunnen tippen.
Wie kleine marges tussen lage kapitaalkosten en matige rendementen per euro met geleend geld tot een factor 40 of 50 vermenigvuldigt, zoals Goldman Sachs en Deutsche Bank voor de crisis deden, krijgt vanzelf imponerende winstcijfers van 20 tot 25 procent. En het mooie was dat meer dan de helft ervan in de eigen zakken verdwijnt. Want bankieren op anabole steroïden komt vooral de bank ten goede, niet de consument of het algemeen belang. De fraaie belastingcijfers waarmee de Boele Staals van deze wereld zo graag schermen, vallen in het niet bij de miljarden die wij na 2008 in de banken moesten pompen.
De bancaire sector is door en door verrot. Banken doen niet wat ze moeten doen, bemiddelen tussen spaarders en investeerders, en doen wel wat ze moeten laten: elkaar opgeblazen onzin verkopen waar niemand wat aan heeft. Dat was voor de crisis zo en dat is nog steeds zo.
Hoezeer banken ons ook chanteren met het dreigement dat hogere kapitaaleisen zullen leiden tot het opdrogen van de kapitaalstroom naar het midden- en kleinbedrijf en daarmee tot lagere economische groei. Basel 3 is een lachertje en raakt niet de kern van het probleem, namelijk dat de reserves die banken opzij moeten zetten afhangen van het risico op hun activa, dat de banken - hoe verzin je het? - vervolgens zelf mogen bepalen.
Zolang dat zo is, houden zij een prikkel om gestructureerde onzinproducten te maken die hoge kredietwaardigheid paren aan hoge rendementen. Niet doordat die producten nou zo goed zijn. Allerlei hefbomen zijn ingebouwd die smalle marges tot exorbitante proporties opblazen waar sociaal nuttige investeringen - mkb, infrastructuur, alternatieve energie - nimmer aan kunnen tippen. Wij hebben dus meer te winnen dan te verliezen bij strengere kapitaaldekkingseisen. Die moeten dan wel (veel) verder gaan dan Basel 3.
Ewald Engelen is bijzonder hoogleraar etnisch ondernemerschap en hoogleraar financiële geografie aan de UvA.