Hoi Peter,
Toevallig heb ik wel wat ervaring in deze materie (vrijwilligerswerk). Momenteel is de situatie wel anders, maar tot de kredietcrisis uitbrak in 2008 was het heel erg simpel om schulden te maken. Banken gooiden ongevraagd creditcards door de brievenbus, je werd doodgespamd met aanbiedingen om de limiet van je card te verhogen en om je hypotheek te verhogen. Om "altijd geld bij de hand te hebben" en "omdat je nu leeft". Veel plaatjes van blije mensen op het strand op Aruba en met dure spullen. De standaardafschrijving is de minimumbetaling (10% van de balans, bij een rente van 10%). Als je niet heel goed oplet, loopt de schuld alleen maar hoger op omdat de minimale betaling amper genoeg is om de rente te betalen. Het was voor mij een koud kunstje geweest om creditcards aan te vragen met een totale limiet van meer dan een jaarsalaris en een hypotheek tot zeker 6 jaarsalarissen. Bruto natuurlijk. Als je dat doet, en er gebeurt iets waardoor je inkomen daalt, zit je serieus diep in de shit.
Dat alles neemt natuurlijk niet weg dat je er zelf bij bent en dat het je eigen keus is om die kaarten aan te vragen (en uit te maxen) en die hypo te verhogen en het geld te besteden aan verbouwingen (die je nooit terug haalt uit hogere waarde van het huis) en andere leuke dingen. Feit is dat er veel mensen zijn die het doen. Dan heb je het nog over de middengroepen.
Bij laagbetaalden is de situatie nog ernstiger. Er was in de Middeleeuwen een Duitse bisschop die heeft gezegd dat de armen een goudmijn zijn. Gelijk had hij. Hoe minder inkomen mensen hebben, hoe meer geld er wordt uitgegeven aan tatoeages, gokken, enorme TV's, patserig gepimpte auto's, belbundels, huisdieren, oranjeprullen als er voetbal is en wat niet al. Dit is ervaring, gebaseerd op persoonlijke waarneming. Ik heb situaties gezien waar mensen 4 honden hadden die allemaal het duurste voer aten dat er was terwijl de mensen leefden op boterhammen met pindakaas, het goedkoopste van de Aldi. Eigenlijk konden deze mensen zich helemaal geen beest veroorloven. Ik las eens een verhaal in de krant van mensen die hun TV (de kabel was afgesloten) gebruikten als lamp omdat hun lamp kapot was. Er is vaak gewoon geen zicht op de waarde van geld en geen gevoel voor duur en goedkoop. Er komt salaris (of een uitkering) binnen en dat wordt uitgegeven. Eerst aan beltegoed, duur hondenvoer, nog maar een tatoeage, want als de ene arm volstaat moet de andere natuurlijk ook, en dat soort dingen. Dan, in de derde week van de maand is het geld op en moet er nog steeds gegeten worden. Dat geld wordt geleend. Zo lopen de schulden langzaam maar zeker op.
Veel mensen leren nooit. Ze zakken langzaam weg in het moeras, lopen vast en als de schulden zijn gesaneerd, beginnen ze de volgende dag meteen aan het opbouwen van nieuwe schulden. In deze gevallen heeft straffen amper zin want het gaat gewoon door. Deze mensen zouden eigenlijk onder toezicht moeten worden gesteld van een curator die het inkomen beheert, de rekeningen betaalt, fatsoenlijk eten koopt en wat er overblijft aan zakgeld geeft. Maar ja, dat is arbeid en arbeid is duur en de mensen zelf kunnen dat niet betalen en dus gebeurt het niet en mogen deze mensen gewoon doormodderen. Veruit de meeste mensen uit deze categorie zijn trouwens helemaal niet kwaadwillend. Veel zijn een beetje sneue figuren. Ze missen het overzicht, de discipline (is ze nooit bijgebracht) en de administratieve en rekenkundige vaardigheden die nodig zijn om in dit land een huishouden te runnen. Onderschat dat niet. Probeer maar een telefoonabonnement te doorgronden als je alleen lagere school hebt afgemaakt.
Er zijn ook mensen waar het kwartje wél valt. Sommigen leven jaren als monniken en werken keihard om hun schulden terug te betalen. Dat zijn soms tientallen jaren van zware opoffering, vaak zonder enige steun en begrip van de omgeving. Deze mensen verdienen alleen maar diep respect.