Hoogspanning rond miljardendeal: verkoopt Nederland zijn 'kip met de gouden eieren'?
TENNET
Personeel van staatsbedrijf TenneT is fel gekant tegen de voorgenomen opsplitsing van het bedrijf. Op dit moment onderhandelt het kabinet daarover met de Duitse regering. Bij die deal staan tientallen miljarden op het spel.
Sander van Mersbergen 04-02-23, 03:01 Laatste update: 09:18
Vakbond CNV ontvangt signalen van ongeruste werknemers. Volgens FNV-bestuurder Özcan Colak bestaat er zelfs ‘grote weerstand’ tegen het plan. Het personeel vindt dat TenneT als grote Europese speler de energietransitie beter aan kan. Zo kan een groter TenneT goedkoper materiaal inkopen, wat volgens het bedrijf miljarden scheelt. Bovendien zijn Duitse en Nederlandse onderdelen de afgelopen jaren juist met elkaar geïntegreerd.
TenneT beheert de hoogspanningsmasten in Nederland, maar bezit ook in Duitsland vele duizenden kilometers aan stroomkabels. De Duitse overheid wil die netten nu overnemen, omdat het meer controle wil over zijn energiebeleid. Het Nederlandse kabinet, dat steeds meer geld in TenneT moet steken, staat daar niet onwelwillend tegenover. Al binnen enkele weken zou een akkoord bereikt kunnen worden.
Werknemers van TenneT, hier op het hoofdkantoor in Arnhem, zijn bezorgd. © Rolf Hensel
FNV-bestuurder Colak zegt van TenneT nog niets te hebben vernomen over de consequenties voor het personeel. Arno Reijgersberg van CNV stelt dat het gebrek aan informatie tot onrust en vragen leidt onder de ongeveer 4.500 medewerkers van het bedrijf. Volgens een woordvoerder van TenneT kan dat niet anders. ,,Wij weten ook niet waar dit heen gaat. Daarom kunnen wij het personeel nog niets vertellen.”
Internationale ambities
TenneT? Sommige Nederlanders kijken bij die naam of ze water zien branden. Anderen gokken dat ze ‘iets met energie’ doen, ‘of met elektriciteit’. Wie beter is ingevoerd, kan oplepelen dat TenneT in Nederland over de hoogspanningsnetten gaat, en dat het volledig eigendom is van de Nederlandse staat. Keurig bedrijf, beetje saai misschien, maar wel belangrijk.
Bijna niemand zal TenneT associëren met internationale ambities. Met de slogan ‘Lighting the way ahead together’. Dat TenneT jaarlijks zes miljard euro aan investeringen doet, 25.000 kilometer aan kabels beheert (omgerekend tweederde van de omtrek van de aardbol) en inmiddels ook een groot deel van het Duitse hoogspanningsnet in bezit heeft? Bijna geen Nederlander die het weet.
Het werkgebied van netbeheerder TenneT:
' Tennet hoogspanningsnet Nederland Duitsland ' © caarten.nl
Dat het bedrijf nu inzet is van hoog diplomatiek spel, zal de argeloze burger daarom ook zijn ontgaan. De eerste mededeling aan de Tweede Kamer dat er met de Duitsers onderhandeld wordt over verkoop van het Duitse deel van TenneT, op 28 november, deed geen enkele stof opwaaien. Pas toen NRC eind januari meldde dat een deal ophanden is, ontstond politiek wat reuring.
Gigantische klapper
Een nationaal debat blijft echter uit, en dat is opmerkelijk. De verkoop zou namelijk een gigantische klapper betekenen voor de Nederlandse staat. De Duitse onderdelen zijn volgens NRC-bronnen 20 tot 25 miljard euro waard. Als dat daadwerkelijk binnenkomt, is dat een record voor een staatsdeelneming. ABN Amro bracht ‘slechts’ acht miljard op.
Dat TenneT Duitsland veel waard is, wil niet meteen zeggen dat Nederland het ook moet verkopen. Zie het als de klassieke kip met de gouden eieren. Nederland streek de afgelopen jaren al ongeveer één miljard aan dividend op uit Duitsland, en het ziet er niet naar uit dat die inkomstenstroom opdroogt.
Ander belangrijk aspect: het gaat hier om cruciale infrastructuur. Sinds de omschakeling naar groene energie, en zeker sinds de oorlog in Oekraïne, zijn hoogspanningsnetten alleen maar belangrijker. Best fijn om dat veilig in staatshanden te hebben. ,,Nederland heeft met TenneT een van de allergrootste netbeheerders van Europa. Er is zoveel expertise, ook over de grens. Waarom zou je dat weggooien?’’ zegt Groenlinks-Kamerlid Tom van der Lee bijvoorbeeld.
Tom van der Lee (GroenLinks) tijdens het wekelijkse vragenuur in de Tweede Kamer. 'Waarom zou je alle expertise van TenneT weggooien?' © ANP
Voor de Duitsers is er echter een kleine maar. De netten waar het nu over gaat, bevinden zich niet in Nederland. Ze verbinden Gütersloh en Bechterdissen, Afschaffenburg en Grosskrotzenburg. En die plaatsen liggen toch echt in Duitsland. Dus klopte de regering-Scholz vorig jaar aan bij Rutte en co. Ze willen hun infrastructuur terug.
Dat die überhaupt in Nederlandse handen is, voert terug tot 2009. Het was de tijd van privatiseringen, voor energie en elektriciteit wilden we vooral niet te veel betalen. Heel veel belangstelling was er dan ook niet, toen het Duitse energiebedrijf Eon zijn hoogspanningstak Transpower vanwege Europese regels moest afstoten.
TenneT ondertussen zinde al sinds 2002 op buitenlandse uitbreiding. Connecties met andere landen moest het Nederlandse hoogspanningsnetwerk - en daarmee de energievoorziening - flexibeler, sterker en betrouwbaarder maken. Voor iets minder dan een miljard euro werd Transpower, een van de vier Duitse netbeheerders, overgenomen. TenneT kreeg de beschikking over ruim 11.000 kilometer hoogspanningskabel in een gebied dat loopt van het noordwesten, bij de grens met Denemarken, tot in het zuidoosten, helemaal naar Beieren dus.
Gefronste wekbrauwen
,,In Duitsland werden wel wat wenkbrauwen gefronst, toen bleek dat een Nederlands bedrijf de beschikking kreeg over een groter hoogspanningsnet dan het zelf in Nederland beheerde”, zegt Christian Rehtanz, hoogleraar Energiesystemen aan de Technische Universiteit van Dortmund. ,,Het is bovendien een ingewikkeld netwerk: vrij smal, in een strook van noord naar zuid, die verschillende deelstaten doorkruist. Dat is erg complex.”
Die complexiteit was aanvankelijk misschien nog te overzien, maar dat veranderde toen Duitsland zijn energiepolitiek radicaal veranderde. De kernramp in het Japanse Fukushima, in 2011, vormde de aanleiding voor de zogeheten Energiewende, waarin vol werd ingezet op groene stroom. Die stroom moest voor een belangrijk deel komen van windmolens op de Noordzee.
Windmolens op de Noordzee © ANP
De meeste (grote) gebruikers van elektriciteit zitten in Duitsland echter in het zuiden. Dat betekende dat er meer noordzuid-verbindingen moesten komen. Ook waren kabels en connectoren nodig die de windmolens op zee met het land verbonden. Wie moest dat allemaal aanleggen en betalen? Juist, de netbeheerders.
En laat het nou precies TenneT zijn dat voor veel verbindingen verantwoordelijk bleek. Het Nederlandse netbedrijf was er dus verantwoordelijk voor dat de Duitse energietransitie een succes werd. Het kostte de grootste moeite en bakken geld om gemeentes en grondeigenaren van de noodzaak daartoe te overtuigen. Een alternatief was er echter niet: in Duitsland hebben netbeheerders een wettelijke verplichtingen de benodigde capaciteit te realiseren.