'Monster van een fabriek' houdt Italië in een ijzeren greep
Italië verkeert in een zware crisis over het staalbedrijf Ilva in Taranto. Hoe de industriële droom van Zuid-Italië omsloeg in een nachtmerrie van bedrog, zware milieuvervuiling en politieke verlamming.
Sluit Ilva! Red ons! Houd Ilva open! Red ons!
De schizofrenie rond het reusachtige staalcomplex van Ilva is meteen duidelijk in Taranto. Inwoners van de Zuid-Italiaanse stad betoogden zaterdagavond voor het opdoeken van het bedrijf, dat vanwege de enorme milieuvervuiling tot een hoog aantal kankergevallen in de stad heeft geleid.
Maar terwijl buiten de poorten van het Ilva-terrein Tarantijnen aandrongen op sluiting, voerden werknemers en vakbonden de afgelopen dagen binnen de poorten actie om de regering te pressen Ilva te redden. Het concern geeft direct en indirect werk aan 20.000 mensen in Taranto. In een stad met een werkloosheid van 16,7% is elke baan er één.
Symbool van ambitie
Ooit stond het Ilva-complex symbool voor de ambitie van de Italiaanse regering om het arme, achtergebleven Zuiden te industrialiseren en er de welvaart te verhogen. 'Ilva in Taranto was het belangrijkste project van de overheid in de jaren vijftig en zestig om het Zuiden te moderniseren', zegt Gianfranco Viesti, hoogleraar toegepaste economie bij de universiteit van Bari. 'Maar het project was van belang voor héél Italië. Ze zou de automobielindustrie en de fabrikanten van witgoed van staal voorzien.'
Met de wijsheid van nu lijkt de keuze voor het zuidelijk gelegen Taranto niet voor de hand te liggen. Veel industriële afnemers in de buurt zijn er niet. De dichtstbijzijnde autofabriek is die van Jeep in Melfi, op een kleine 200 kilometer.
Maar Taranto heeft qua infrastructuur goede verbindingen, en de haven maakt de aanvoer van grondstoffen voor de Ilva-hoogovens eenvoudig. 'En er was ruimte', zegt Gianfranco Viesti. 'Ilva heeft in Taranto een monster van een fabriekscomplex. Het is twee keer zo groot als de stad.' Daar leven nota bene 200.000 mensen.
Lorenzo Castellani, politicoloog bij de Luiss-universiteit in Rome, noemt de geschiedenis van Ilva in Taranto vanuit het oogpunt van de economische ontwikkeling van de regio 'gedeeltelijk succesvol'. Maar gaandeweg kwam Ilva Taranto, het grootste staalcomplex van Europa, steeds meer synoniem te staan voor wanbeheer en ernstige milieuvervuiling.
De verontreiniging in Taranto escaleerde
In 1995 privatiseerde de staat Ilva, en kwam het bedrijf in handen van de familie Riva. Die had weinig geld over voor milieumaatregelen. De escalerende verontreiniging — het staalcomplex ligt tegen Taranto aan, en stootte in een soort vertraagd Pompeii-scenario decennialang een grote hoeveelheid as- en metaaldeeltjes plus dioxines over de stad uit — leidde tot 'een traumatisering van de bevolking', zo schetst Castellani.
Uiteindelijk grepen rechters in en moesten de Riva's afstand doen van het complex. In 2017 betaalden ze €1,3 mrd aan de staat ter compensatie van de verontreiniging. De hoogbejaarde Adriano Riva kreeg een celstraf van 2,5 jaar cel.
De bedoeling van de staat was Ilva weer te verkopen. In 2018 gaf de Europese Commissie groen licht voor een deal waarbij staalconcern ArcelorMittal het bedrijf voor €1,8 mrd zou overnemen, en nog eens €1,2 mrd zou steken in sanering en modernisering. Ook gold een baangarantie voor vijf jaar.
Maar die deal heeft ArcelorMittal, dat al wel de lakens uitdeelde in Taranto, nu opgezegd. Reden: Rome heeft de vrijwaring voor aansprakelijkheid voor de vervuiling opgeheven. Gedupeerden van de enorme verontreiniging van Taranto kunnen bestuurders van ArcelorMittal voor de rechter slepen.
Sluiting is politieke zelfmoord
Hoe nu verder? 'Sluiting zou een ramp zijn voor de Italiaanse economie', schetst Gianfranco Viesti het dilemma voor de regering-Conte. Tegelijkertijd ageerde de Vijfsterrenbeweging (M5S), de grootste regeringspartij, jarenlang voor sluiting van Ilva. Maar de partij 'heeft geen serieus plan wat te doen met de mensen die daar nu werken', constateert de hoogleraar uit Bari.
Concessies aan ArcelorMittal zijn dus bijna onontkoombaar. Dinsdag ontmoet premier Conte de directie van de Frans-Indiase staalreus opnieuw. Maar het bedrijf zal hoge eisen stellen, zo is de algemene verwachting. Het klimaat op de mondiale staalmarkt is immers guur: er is overproductie, en Chinees staal is - vanwege de importheffingen in de VS - nu ook in Europa alomtegenwoordig.
Lorenzo Castellani noemt de gang van zaken in Rome 'een politieke ramp' en 'waarschijnlijk een voorbeeld van politieke stupiditeit en naïviteit'. Sluiting blijft volgens hem een 'ongelooflijke politieke zelfmoord'.
Het probleem is dat Italië, met zijn staatsschuld van ruim 133% van het bruto binnenlands product en aanhoudende begrotingsproblemen, niet veel financiële ruimte heeft om Ilva — dat elke dag geld verliest — overeind te houden. Het land houdt ook al jaren het failliete Alitalia in de lucht. 'Nationalisering van Ilva is een illusie', zei minister van financiën Roberto Gualtieri gisteren.