Woedend pamflet
Na de aanslagen van 11 september 2001 probeert Van Wolferen een nieuw boek uit te geven. Weer wordt het geweigerd door Amerikaanse uitgevers. In Nederland, waar hij dan al enkele jaren universiteitshoogleraar is aan de Universiteit van Amsterdam, wordt het boek matig ontvangen. Het wordt beschouwd als een woedend pamflet tegen Bush, en minder als wetenschappelijk of journalistiek werk. Recensent Jan Blokker hekelt in de Volkskrant de vele „complotvermoedens” die Van Wolferen optekent. Blokker: „Dat 11 september voor Bush en diens trawanten ‘een geschenk uit de hemel’ was, wordt zo vaak gesuggereerd dat je bijna moet gaan geloven dat ze de terroristen zo niet aangemoedigd dan toch ook niet erg tegengehouden hebben.”
Dat is exact wat Van Wolferen op dat moment gelooft. Hij durft het nog niet openlijk te zeggen of te schrijven, maar vertelt er wel over tijdens dinertjes met bevriende intellectuelen. De herenclub van journalisten, professoren en fotografen komt iedere maandag bij elkaar in een Amsterdams etablissement. Op het menu staan discussies over politiek, cultuur of literatuur. Rond 2005 zegt Van Wolferen tegen enkele leden van het gezelschap dat de aanslagen op de Twin Towers zijn gepleegd door de CIA en Israël. Dat nemen zijn vrienden dan nog niet serieus. Heb je Van Wolferen weer, met zijn tegendraadse mening. „Maar na 9/11 kwamen steeds meer complotten”, zegt socioloog Abram de Swaan, die bij de eetgroep zat. „Hij kreeg iets hardnekkigs. ‘Jullie doen je huiswerk niet’, riep hij. Het huiswerk dat hij dan wel deed, was dat hij steeds meer websites ging lezen die schreven dat algemeen aanvaarde gebeurtenissen toch echt anders lagen.”
Toch houdt Van Wolferen zijn complottheorieën zeker tien jaar lang binnenskamers. Hij richt zich op zijn hoogleraarschap; na zijn pensioen publiceert hij nog wat stukken over Japan. Maar dat zal na twee ingrijpende gebeurtenissen veranderen.
Op zijn zeventigste krijgt Van Wolferen samen met zijn aanzienlijk jongere vrouw een zoontje. Het was een langdurige wens. Maar kort daarop wordt hij ziek. Prostaatkanker. Van Wolferen vreest het ergste. „Hij was doodsbang dat hij zou komen te overlijden en zijn kind niet zou kunnen zien opgroeien”, zegt vriend Willem Offenberg.
Van Wolferen overleeft de zware chemotherapie. Het is een „kantelpunt”, zegt Offenberg. „Karel heeft mij verteld dat kanker hem tot nadenken heeft gestemd over waar we in Nederland mee bezig zijn.”
Van Wolferen zwijgt niet langer. In het eerste opiniestuk na zijn herstel, in 2014 in de Groene Amsterdammer, werpt hij direct een complottheorie op: de MH17-vlucht zou zijn neergehaald door Oekraïense gevechtsvliegtuigen. Ook over ‘9/11’ begint Van Wolferen te spreken. Als hem in een interview met het onlineplatform Café Weltschmerz in 2016 wordt gevraagd of het mogelijk is dat het officiële verhaal over 9/11 niet klopt, barst Van Wolferen in lachen uit. „Het is zó doorzichtig”, zegt hij proestend.
De sfeer in de eetclub verslechtert. Volgens aanwezigen begint Van Wolferen tijdens de etentjes ‘colleges’ te geven waarbij George Soros, zionisten en banken aan elkaar worden gelinkt. Hij wordt „volkomen onverdraagzaam voor andere meningen”, zegt Willem Diepraam, een van de eetclubleden. „Hij denderde maar door, zonder te luisteren.” Tijdens weer zo’n felle discussie aan tafel, zegt Diepraam tegen Van Wolferen: „Jij denkt ook altijd maar dat je de wijsheid in pacht hebt!”
Van Wolferen staat op, loopt de deur uit, en keert nooit meer terug.
Zionisten
„Natúúrlijk ben ik boos weggelopen”, zegt Van Wolferen, gevraagd naar het voorval. „Zo’n opmerking is toch beledigend? Ik, de wijsheid in pacht? Dit is mijn vak! Ik kom nooit aanzetten met boude beweringen, ik kom met feiten.”
Zijn opmerkingen over ‘zionisten’ hadden de etentjes voor sommige deelnemers al een zware opgave gemaakt. Abram de Swaan: „Ik had moeite met de heftigheid waarmee hij van leer trok tegen ‘zionisten’ die hij allerlei machtspolitieke manoeuvres toeschreef.”
Van Wolferen spreekt er ook over bij Café Weltschmerz. Daar zegt hij niet te weten wie achter de aanslagen op de Twin Towers zit – om in één adem te beweren dat de VS en Israël er het meeste baat bij hadden. „Israël wil de baas zijn in het gebied en de Verenigde Staten willen de baas zijn in de wereld. Dat werkt samen”.
Ook zou Israël klaarstaan om in Nederland een terreuraanval te plegen, wanneer Rutte een einde zou maken aan de doofpot rond MH17. „Dat is echt de specialiteit van de Mossad.”
Antisemitisme? Welnee, zegt Van Wolferen bij Weltschmerz. „Kijk, antisemitisme is niet iets wat bestaat. Het wordt alleen maar gebruikt als instrument voor karaktermoord. Het hééft bestaan. Door de acties van allerlei mensen uit naam van Israël komt het dus weer op, ongetwijfeld.”
Zijn complotdenken heeft Van Wolferen status gegeven in een nieuwe kring, al helemaal sinds hij zich op de coronacrisis heeft gestort. Sommige online-interviews waarin hij het virus als samenzwering beschrijft, zijn honderdduizenden keren bekeken. Willem Engel van de actiegroep Viruswaarheid noemt hem een „inspiratiebron” met wie hij geregeld contact heeft. George van Houts en Jan van Aken, die al jaren actievoeren om de ‘waarheid’ achter 9/11 boven water te krijgen, omschrijven hem als „leermeester”, „vraagbaak”, „adviseur” en „beste journalist van Nederland”.
Zijn oude vrienden belt hij nog wel eens. Maar die gesprekken lopen vaak uit op tirades, waarin Van Wolferen hen ervan probeert te overtuigen dat corona niks voorstelt en de IC-afdelingen nog altijd „leeg” zijn. Zijn oude werkgever, de Universiteit van Amsterdam, nam onlangs publiekelijk afstand van hem.
Tijdens een complotcongres in 2018 heeft Van Wolferen er zelf voor gewaarschuwd. Als je je als journalist en professor „serieus gaat bezighouden” met 9/11, zijn de gevolgen groot. „Je raakt je baan kwijt”, zei Van Wolferen. „Je wordt voor gek gezet.” En je krijgt „ruzie” in je privé-omgeving. „Als je 9/11 gaat bestuderen”, zei Van Wolferen, „is er geen weg meer terug.”