Frans van Houten is „geschrokken” van de „enorme reactie” van beleggers op de moeilijkheden bij Philips. „Heel veel dingen gaan juist goed.”
Ruim een jaar geleden – in de laatste dagen van 2020 – zei topman Frans van Houten tegen de Telegraaf dat „Philips op het juiste pad” zat. Het bedrijf stond er „heel goed voor”, Van Houten dacht dat het zorgtechnologieconcern de „komende jaren met 5 à 6 procent kan groeien”.
Maar het jaar dat volgde werd er een van grote crises. In juni moest Philips melden dat z’n slaapapneu-apparaten gezondheidsrisico’s geven, zoals hoofdpijn of ademhalingsproblemen. Het bedrijf zette een kolossale terugroepactie op touw om dik vijf miljoen machines te repareren of vervangen. De Amerikaanse gezondheidswaakhond FDA dook in documenten van Philips en kwam met voorbeeld na voorbeeld van interne signalen sinds 2015 van problemen met de slaapapneu-apparaten. Had het bedrijf zitten slapen?
Dan werd Philips ook nog geplaagd door tekorten aan elektronische componenten zoals chips en door problemen in het vrachtvervoer. De beurswaarde zakte van 45 miljard euro in het voorjaar, naar minder dan 25 miljard nu.
Maandag bleek dat de jaaromzet uitkwam op 17,2 miljard euro, een procent lager dan een jaar eerder. De winst was 612 miljoen euro, een jaar eerder nog bijna een miljard. Philips trekt ook 74 miljoen uit om twee andere producten terug te roepen, maar daar wil het bedrijf nu geen uitspraken over doen.
Vanwaar dan dat optimisme vorige winter? Frans van Houten, sinds 2011 topman, wist niets over de problemen met de slaapapneu-apparaten, blijkt maandag in gesprek met NRC. Van Houten: „Het kwam pas in het eerste kwartaal van 2021 op m’n bureau.”
U was niet overdreven optimistisch eind 2020, u wist het gewoon nog niet toen u dat interview gaf?
„Nee. Als je de problemen binnen deze afdeling niet meetelt, waren we dit jaar 5 tot 6 procent gegroeid.”
Vond u het niet erg laat om te horen over deze problemen met de machines?
„Natuurlijk zou je graag eerder op de hoogte willen zijn van zulke serieuze zaken. Maar dit is door de unit in het Amerikaanse Pittsburgh niet snel genoeg onderkend als serieuze zaak, anders hadden ze wel maatregelen genomen. Duidelijk is dat we naar onze interne managementprocessen gaan kijken om te zien hoe zulke signalen wel naar boven komen.”
Hoe was het voor u om leiding te geven aan Philips in dit turbulente jaar?
„Het was een intens jaar. We gingen van crisis naar crisis. Eerst kwamen de slaapapneu-apparaten onder onze aandacht. Vervolgens kwam er van alles over ons heen. We moesten maatregelen nemen om de consument te helpen, maar ook goed onderzoek optuigen naar de risico’s. Daaroverheen kwam de problematiek in de toeleveringsketens. Ik heb geen gebrek aan uitdagingen gehad.”
Het risico van de slaapapneu-apparaten zit in het geluiddempende kunststofschuim (polyester-polyurethaan). Mensen met slaapapneu gebruiken ’s nachts een apparaat dat lucht in hun longen blaast, om zo vervelende ademstops te voorkomen. Bij een klein percentage van de apparaten bleek het schuim af te brokkelen en bijvoorbeeld naar het neusmasker te zwerven. In totaal worden in honderddertig landen apparaten gerepareerd of vervangen, in Nederland gaat het om honderdduizend apparaten.
Er hebben zich een kleine tweehonderd Nederlanders gemeld bij twee rechtsbijstandsverzekeraars en een advocatenkantoor, omdat zij zich afvragen of zij hun gezondheidsklachten aan het zwervende schuim te wijten hebben.
‘Ik begrijp dat mensen zich zorgen maken’
Een deel van de gebruikers van uw apparaten maakt zich zorgen. Mensen hebben bijvoorbeeld hoofdpijn, een mevrouw heeft longkanker. Wat zou u willen zeggen tegen deze mensen?
„Ik begrijp dat mensen zich zorgen maken. Ik leef met ze mee. Het is een technisch verhaal, ik weet niet of iedereen het helemaal begrijpt. Toen wij de terugroepactie aankondigden, hadden we nog beperkte informatie. In overleg met toezichthouder FDA hebben wij met een ‘reasonable worst case scenario’ gewerkt.
„Afgelopen december kwamen geruststellende onderzoeksresultaten van ons naar buiten. We konden vaststellen dat de vluchtige stoffen [gassen] die van het schuim vrijkomen, ruim binnen de veiligheidsnormen vallen. Dat zou een grote opluchting moeten zijn voor veel mensen. Dan blijft er nog het risico over van het loskomende schuim. We doen daar nu nader onderzoek naar. We weten wel dat dat maar in een klein percentage van onze apparaten vrijkomt. In principe kunnen patiënten zelf goed kijken in het masker en de slang of zij zulke deeltjes zien zwerven.”
Zijn die deeltjes altijd met het blote oog zichtbaar?
„Die deeltjes zijn zichtbaar. Wat overigens ook zichtbaar is, is vuil. Niet iedereen maakt z’n product goed schoon. Het kan ook om viezigheid gaan, in plaats van deeltjes die uit het schuim komen.
„Je noemde daarnet dat mensen hoofdpijn hebben, iemand met kanker. Er is net een studie gedaan door Canadese onderzoekers naar 6.000 patiënten, van wie 1.200 Philips-apneu-apparaten gebruikten. Dat is een vergelijkende studie met meerdere apparaten, en die geeft aan dat ons apparaat geen kanker veroorzaakt. Hoofdpijn en kanker kunnen door heel veel andere dingen komen dan dit apparaat. Maar goed, dat is lastig uit te leggen aan een patiënt die ongerust is. Daarom zijn we er ook op gebrand ons eigen onderzoek naar de kleine deeltjes snel af te ronden.”
Philips meldde eerder dat het bedrijf gealarmeerd werd door een flinke toename aan klachten in 2020. Toch is het opmerkelijk dat de FDA afgelopen najaar met een rapport kwam met een flinke opsomming van interne signalen die er al sinds 2015 waren over afbrokkelend schuim. Hoe kijkt u hier nu naar?
„Wie retrospectief kijkt, krijgt altijd een ander beeld dan een monteur die één of twee gevallen ziet waarvan de oorzaak nog niet bekend is. Destijds is niet gezien dat er een verband bestond tussen problemen met de producten in verschillende landen. Er zijn zeker lessen te trekken om te zorgen dat we beter contact hebben met onze patiënten om te horen wat speelt. Die les willen we op heel Philips toepassen.
„De FDA heeft daarnaast nadruk gelegd op risicomanagement. Niet alleen concentreren op wat goed gaat, maar ook nadenken over wat fout kan gaan. We deden dat wel, maar niet goed genoeg om de signalen in een vroeg stadium op te pakken.”
Het management van de fabriek in Pittsburgh – verantwoordelijk voor de slaapmachines – is inmiddels vervangen, bevestigt Van Houten later via zijn woordvoerder. Er zit nu een team waar hij meer vertrouwen in heeft.
‘Ik ben wel geschrokken van de enorme reactie van beleggers’
Beleggers hebben stevig gereageerd: de beurswaarde verloor in een jaar 45 procent. Is dat een overreactie?
„Er zijn van die uitspraken dat ‘de markt altijd gelijk heeft’. Ik kan niet oordelen over de markt. Tegelijk ben ik wel geschrokken van de enorme reactie. Ik herinner mensen er graag aan dat onze slaap- en beademingstak in omzet minder dan 10 procent van Philips is. We praten over een relatief klein deel van de onderneming. Heel veel dingen gaan goed. Dus ja, het voelt wel eens als een overreactie.”
Er is 725 miljoen gereserveerd voor de terugroepactie, maar dat is exlusief juridische kosten. In de VS, Canada, Israël en Australië worden flinke rechtszaken opgetuigd. Wanneer verwacht u een inschatting van de kosten daarvan? Dat zou wel eens een stevig bedrag kunnen worden.
„Het is veel te vroeg om daar een uitspraak over te doen. Eerst moeten we alle feiten op een rij hebben. En die rechtszaken moeten nog op gang komen. Dat zal allemaal in de loop van dit jaar gebeuren. Ik verwacht dat we pas volgend jaar iets zinnigs kunnen zeggen over het risico voor Philips.