Extreem alarmisme is misplaatst en doet meer kwaad dan goed
===================================================
RONALD PLASTERK
Bij GroenLinks geven ze tegenwoordig een cursus over de vraag hoe je moet reageren als je van hypocrisie beschuldigd wordt (’GroenLinks verbaal’). De term om kritiek mee te weerleggen is ’whatabout-isme’. Dat betekent: ’Een drogredenering waarmee een debater zonder inhoudelijk in te gaan op een argument de aandacht afleidt naar iets anders.’
Het gaat typisch zo. Iemand zegt dat over tien jaar de aardbol onleefbaar zal zijn, en dat daarom mensen niet meer met het vliegtuig moeten reizen. Dan zegt iemand anders: ’Maar zelf vlieg je twintig keer per jaar naar je tweede huis in het buitenland.’ En dan leer je op de cursus om te zeggen: ’Dat is whatabout-isme, daar gaat het nu niet om!’
Hypocrisie
Laten we eens preciezer bekijken waar hypocrisie begint. Je hoeft niet in armoede te leven om je zorgen te uiten over armoede in de wereld. Sterker nog: veel verandering komt voort uit bezorgdheid van mensen over iets waar ze zelf aan meedoen.
Een voorbeeld: stel, je vindt dat auto’s te hard rijden op een bepaald traject. Je bepleit dat er ter wille van de veiligheid een snelheidsbeperking wordt ingevoerd. Maar zolang je op die snelweg hard mag rijden, doe je dat zelf ook. Is dat hypocriet? Nee. Je hebt wellicht goede argumenten dat op dat traject door de hoge snelheid veel ongelukken gebeuren, je bepleit dat daar wat aan wordt gedaan, maar zolang de borden er niet staan rijd je met het verkeer mee. Het zou zelfs de onveiligheid kunnen verhogen als je grote snelheidsverschillen veroorzaakt door als enige extra langzaam te rijden.
Een ander klassiek voorbeeld is de hypotheekrenteaftrek. Linkse partijen vinden sinds jaar en dag dat die afgeschaft moet worden, omdat die huiseigenaren begunstigt ten koste van huurders, gemiddeld mensen met lagere inkomens. Maar veel linkse mensen, inclusief politici die voorstellen om de hypotheekrenteaftrek te stoppen, maken zelf wel gebruik van die regeling. Niemand wil meer belasting betalen dan nodig is. Ook dat is niet hypocriet, alleen al omdat in de hoogte van het belastingtarief de hypotheekrenteaftrek verdisconteerd zit. Het is een honorabel standpunt om te zeggen: ik pleit voor afschaffen, ik realiseer me dat ik daarmee pleit tegen mijn privé financiële belang, dat neem ik op de koop toe want ik doe dit voorstel voor het algemeen belang, maar zolang de regeling er is maak ik er wel aanspraak op.
Grens
Maar nu eens kijken waar de grens ligt. Stel, je bent mordicus tegen het eten van dieren die afkomstig zijn uit de intensieve veehouderij. Je bent er zo enorm tegen dat je vindt dat die helemaal verboden zou moeten worden. Maar zelf eet je met graagte karbonades, en je koopt kiloknallers zonder op het etiket te kijken waar ze vandaan komen. Dat is wel degelijk hypocriet. Elke karbonade komt van een varken. Ik las laatst een columnist die het een goed soort redenering vond om te zeggen ’maar dat varken is toch al dood’, ’dat vliegtuig vliegt toch’, maar iedereen snapt dat dat idioterie is. Als honderd mensen scharrelvlees eten, scheelt dat per jaar een varken in de bio-industrie. Het verschil met de snelheidsbeperking is dat je die redelijkerwijs alleen kunt invoeren als die collectief wordt uitgevoerd. Bij de hypotheekrenteaftrek ligt het al een slagje genuanceerder, want je zou in theorie als enige meer belasting kunnen gaan betalen, maar ook daarover kun je zeggen: ik lever met alle plezier mijn bijdrage, maar dat moet wel collectief gebeuren anders is het voor mij privé niet eerlijk. Maar bij de karbonade ligt er een een-op-een verband tussen jouw consumptie en het leven van het varken, dus als je de afweging maakt kun je die persoonlijk tot uitvoer brengen, daar heb je niemand anders voor nodig. Als je dan op hoge toon bepleit dat een ander zijn gedrag moet veranderen terwijl je het zelf niet doet, ben je inderdaad hypocriet.
Dat geldt precies zo voor het bepleiten van ’degrowth’, consuminderen, minder vliegen, minder auto gebruiken, minder footprint. Daar geldt: verbeter de wereld begin bij jezelf. Je kunt nog zoveel cursussen volgen, maar als je op hoge toon beweert dat mensen minder moeten vliegen terwijl je zelf veel vliegt, dan ben je inderdaad hypocriet. Dan verspeel je het morele recht de ander de les te lezen.
Geen meetbaar effect
Bij het laatste voorbeeld geldt bovendien dat alles wat Nederland als klein land kan doen geen meetbaar effect heeft op het wereldklimaat. De reden om het toch te doen is dat als iedereen in de wereld zo zou redeneren er niets zou gebeuren. Dat is een goede reden, maar bij uitstek een morele reden. Als je die bepleit kun je niet tegelijk persoonlijk doorvliegen met het argument dat je privégedrag meetbaar niet uitmaakt.
Overigens is extreem alarmisme sowieso niet goed. Het is misplaatst, en doet meer kwaad dan goed. Daarover een andere keer.