FTM:
‘Shocking.’ Zo beschrijft Jeroen Kremers de manier waarop de KLM probeerde uit te komen onder de afspraken over het steunpakket dat de Nederlandse staat beschikbaar had gesteld. Kremers blikt terug op zijn periode als staatsagent bij de KLM in de podcast Follow the Money interviewt
.
Luchtvaartmensen zijn allemaal bèta’s, dacht Jeroen Kremers toen hij aan zijn klus begon. ‘Rationele, kwantitatief ingestelde figuren.’ Niets bleek minder waar. ‘Er zit heel veel emotie omheen. Dat had ik niet gedacht.’
Hij merkte dat voor het eerst toen hij onderzocht of de KLM belastingontwijking door piloten faciliteerde. ‘Toen zeiden buitenlandse luchtvaartmensen tegen me: “Oh my God, Jeroen, you are going to touch their lifestyle! Dit kan je niet doen.”’
Geen enkel bedrijf in Nederland ontving de afgelopen jaren zo veel steun van de overheid als de KLM. De Nederlandse staat tuigde tijdens de coronapandemie een steunpakket van 3,4 miljard euro op om de blauwe zwaan in de lucht te houden.
Jeroen Kremers
Studeerde econometrie aan de Universiteit van Tilburg en Universiteit van Bristol, promoveerde aan de universiteit van Oxford
Is sinds oktober 2020 staatsagent bij KLM
Als tegenprestatie beloofde de KLM structureel kosten te besparen, mocht het bedrijf geen dividend uitkeren en moest het belastingontwijking door piloten aanpakken. Aan Jeroen Kremers de taak om in opdracht van de ministeries van Financiën en Infrastructuur en Waterstaat te controleren of de luchtvaartmaatschappij zich aan die afspraken hield.
In de loop van 2021 kreeg Kremers voor het eerst door dat er iets niet klopte. De KLM had kostenbesparingen beloofd. Een deel van de besparingen zou bovendien na verloop van tijd oplopen. ‘Ik kreeg cijfers waar die oploop niet in zat,’ zegt Kremers. ‘Ik ben toen gaan vragen: “Hé, waar is die oploop?” Toen werd me gezegd: “Dat is helemaal niet afgesproken.”’
De staatsagent zoekt uit hoe het zit. Hij bekijkt stukken, spreekt met mensen van de KLM, praat met de ambtenaren van Financiën die betrokken waren bij de vormgeving van het steunpakket, leest briefwisselingen en onderzoekt of er aanvullende mondelinge afspraken zijn gemaakt
.
De conclusie is glashelder: die oplopende besparingen zijn wel degelijk afgesproken. Toch blijft de KLM eromheen draaien. ‘Dat vond ik toch wel shocking. Toen heb ik gezegd: als wij dit nu laten gebeuren en doen alsof die afspraken onduidelijk zijn, of ze in de lucht laten hangen, gaat dat de komende jaren natuurlijk verder rotten. Dat moet je niet hebben.’
Hij dreigt te escaleren en bereidt een officieel stuk voor, waarin hij de minister waarschuwt dat de KLM de afspraken niet nakomt en niet meewerkt aan zijn onderzoek.
‘Toen het heen en weer bleef gaan en maar niet duidelijk werd, heb ik gezegd: “Oké, hier heb je het concept van dat stuk. Als ik maandag voor 12 uur niet van het bestuur op papier krijg dat dit de afspraken zijn, gaat die notice de deur uit en gaan we een formeel traject in.”’
Een uur voor die deadline krijgt hij antwoord: zijn constateringen blijken te kloppen
.
Het zou niet bij die ene botsing blijven. Kremers noemt het een patroon. ‘Het patroon van niet transparant opereren en voorwaarden eenzijdig aan de kant schuiven, is natuurlijk vrij opmerkelijk.’
Wat hij niet zag aankomen, waren de publieke beschuldigingen van de KLM-directie aan zijn adres. De directie zei openlijk dat zijn rapporten ‘een mengeling van meningen en feiten’ waren. Kremers: ‘Dat de leiding van de KLM dit deels op de man heeft gespeeld, vond ik verrassend.’
Hij noemt het zelfs intimidatie, een poging zijn gezag te ondermijnen. ‘Iemand bij de KLM zal hebben gedacht: misschien gaat hij dan een toontje lager zingen.’ Op Kremers had het eerder een tegenovergestelde effect: ‘Als je je door dit soort gedoe laat intimideren, moet je iemand anders het werk laten doen.’ Maar, zo voegt hij eraan toe: ‘Je moet je nooit laten uitlokken. Altijd weer de balans houden.’
Het is tekenend voor zijn houding. Hij formuleert zorgvuldig, het luistert allemaal nauw. Het woord ‘liegen’ wil hij bijvoorbeeld niet in de mond nemen. ‘Dat draagt alleen maar bij aan een opgehitste sfeer.’ Toch zit er geen woord Spaans bij wanneer hij zijn bevindingen als staatsagent beschrijft: ‘KLM verbloemt en verdraait de feiten,’ stelt hij in zijn vijfde en laatste voortgangsrapportage.
Hoewel de KLM de leningen van de staat inmiddels heeft afgelost en het steunpakket heeft opgezegd, is de kous daarmee niet af, benadrukt Kremers. ‘Het is simpel. Er was een contract. Onder dat contract heeft de overheid wel geleverd en het bedrijf op belangrijke onderdelen niet. Dan kan de overheid achteraf zeggen: ik wil dat je alsnog levert. Of, wanneer je niet alsnog levert, wil ik dat je daarvoor een boete krijgt. Wie door rood rijdt, krijgt een boete. Zulke mensen moeten kunnen denken: dit is fair.’
Minister van Financiën Sigrid Kaag onderzoekt nog welke stappen zij tegen de KLM kan (en wil) nemen. Ze laat zich daarbij adviseren door een externe juridisch expert en de landsadvocaat.