Den Haag zit met toeslagenstelsel in de maag: ’Pijnloze oplossing onmogelijk’
Thomas van Ossenbruggen en Joost Spijker
Aangepast: 42 min geledenVandaag, 07:00in Geld
Amsterdam - Miljoenen Nederlanders zijn afhankelijk van toeslagen om zorg, huur en de kinderopvang te betalen. Die inkomenssteun is goedbedoeld, maar voor politici een doorn in het oog: zij willen van het toeslagenstelsel af. Dat is echter ingewikkeld en waarschijnlijk erg duur. „Een pijnloze transitie is onmogelijk.”
„Dat er zoveel mensen toeslagen nodig hebben om rond te komen, geeft al aan dat er iets fundamenteel mis is in ons land”, zegt directeur Arjan Vliegenthart van budgetvoorlichter Nibud. Dit jaar wordt er in totaal naar verwachting €19 miljard aan inkomensondersteuning overgemaakt naar de bankrekening van Nederlanders. Zij krijgen zo hulp bij het betalen van hun huur, zorg en kinderopvang. Daarnaast zijn er nog gemeentelijke regelingen of tijdelijke toeslagen, zoals de energietoeslag.
Betaalproblemen
Die inkomenssteun is goedbedoeld, maar leidt in de praktijk tot veel problemen. Van mensen wordt verwacht dat ze zelf uitzoeken of ze recht hebben op regelingen of toeslagen, maar ook dat ze opletten of hun situatie verandert. Als iemand bijvoorbeeld meer gaat verdienen, gaan de toeslagen omlaag of vervallen ze. „Daar gaat het vaak mis”, zegt Vliegenthart. „Veel mensen weten niet waar ze recht op hebben. Een deel weet ook niet hoe ze het moeten aanvragen. En sinds de kinderopvangaffaire durven sommige mensen het ook niet meer. Het huidige stelsel leunt te zwaar op de zelfredzaamheid van burgers en dat maakt ze erg kwetsbaar.”
Dat blijkt ook uit de cijfers: in 2020 kregen 6,3 miljoen huishoudens een toeslag van de overheid. Daarvan moest bijna een kwart (1,4 miljoen) weer een deel terugbetalen. Wel 130.000 mensen kregen daardoor betaalproblemen, blijkt uit onderzoek uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Financiën.
Bekijk ook:
Wie helpt ons uit de toeslagenhel?
Ook leidt het uitkeren van toeslagen soms tot ongewenste prikkels. Wie meer gaat werken en verdienen, wordt dan mogelijk gekort op een toeslag. Mede daarom gaan honderdduizenden Nederlanders er in besteedbaar inkomen nauwelijks op vooruit als ze meer gaan werken. Toeslagen demotiveren soms dus om de handen uit de mouwen te steken.
Te duur
Het toeslagenstelsel moet zodoende op de schop, is de consensus in Den Haag. Verschillende kabinetten deden daar al een poging toe. Zo waren er plannen om de kinderopvangtoeslag af te schaffen en opvang gratis te maken. Volgens Leo Stevens Stevens, emeritus-hoogleraar fiscale economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, is dat een goed idee. „Maar budgettaire effecten spelen bij zo’n oplossing een te grote rol.” Kortom: versimpeling is soms ook gewoon te duur.
Vliegenthart stelt daarom dat de politiek harde keuzes moet maken. „Als je een simpeler stelsel wilt, moet je accepteren dat je meer gaat uitgeven om iedereen te geven wat ze nu krijgen. Of je accepteert dat niet iedereen krijgt wat hij nodig heeft. Daar moet de politiek uit zien te komen.”
Vliegenthart weet ook waarom eerdere plannen voor hervormingen niet werkten. „Het toeslagenstelsel kan niet op zichzelf beschouwd worden. Het hangt samen met het belastingstelsel en het hele socialezekerheidsstelsel.
’