Bron , Volkskrant
Voor een Duitse bondskanselier op weg naar de uitgang en een Franse president die in de onderste regionen van de waarderingspolls vertoeft, deelden Angela Merkel en Emmanuel Macron maandag een verrassend harde uppercut uit. Ze stelden een Europees herstelfonds van 500 miljard euro voor om de economische coronamisère te bestrijden. Giften waarvoor Brussel geld leent, dat riekt naar de in Nederland gewraakte eurobonds. Kan Mark Rutte dit nog tegenhouden?
In elk geval is Merkel 180 graden gedraaid. Eind april, tijdens de laatste EU-videotop, waarschuwde ze haar collega’s dat het voor Berlijn taboe is om de Europese Commissie geld te laten lenen om dat vervolgens weg te geven aan zwaar door corona getroffen landen. Strijdig ook met het Europees Verdrag. Eerder had ze het Franse plan voor een speciaal coronafonds – Europese obligaties uitgeven voor economisch herstel – al van tafel geveegd. Nederland blij, op Berlijn kon je bouwen.
Diezelfde Merkel stelt nu voor dat de Commissie 500 miljard euro leent op de internationale kapitaalmarkt en dat vervolgens als giften aan getroffen sectoren en regio’s verstrekt. De schuld die ‘Bank Brussel’ opbouwt, moeten de lidstaten de komende vijftien jaar aflossen. Dat kost Nederland circa 25- tot 30 miljard euro, en Duitsland 135 miljard euro. Macron keek vanuit Parijs glunderend toe en noemde het ‘een grote stap voorwaarts’. Extra pijnlijk voor Rutte: hij wist van niets.
Ommezwaai
Merkel gaf geen uitleg voor haar ommezwaai, maar Brusselse diplomaten menen dat ze eens goed naar de interne markt heeft gekeken. Die valt momenteel uiteen door het ongelijke herstel: Duitsland kan veel meer staatssteun aan Duitse bedrijven verstrekken dan Spanje aan Spaanse bedrijven. Een zwakke zuidelijke afzetmarkt keert zich tegen Duitsland: de nieuwe (elektrische) Volkswagens, BMW’s en Mercedessen moeten wel worden verkocht. Bovendien: overleeft de EU na de eurocrisis, de Griekse crisis en de migratiecrisis ook nog een coronacrisis?
De bondskanselier heeft een paar scherpe kantjes van de Franse ideeën afgeslepen. Het herstelfonds is tijdelijk en begrensd tot 500 miljard euro. Het is de Commissie die leent en de lidstaten lossen af naar rato van hun vaste Europese verdeelsleutel. Dat is net iets anders dan het volledig vereffenen van de schulden, zoals bij eurobonds. Bovendien moeten alle nationale parlementen goedkeuren dat de Commissie veel meer dan normaal gaat lenen op de kapitaalmarkt. Dat lijkt Karlsruhe-proof, het Duitse Constitutionele Hof dat waakt over de inbreng van de Bondsdag.
Rutte heeft potentieel twee breekijzers om het Frans-Duitse plan open te breken. Het laatste redmiddel is dat de Tweede en Eerste Kamer ‘nee’ zeggen tegen het oprekken van de leencapaciteit van de Commissie. Het is de nucleaire optie, effectief maar niet zonder consequenties: Nederland wordt aan de Europese schandpaal genageld en zal het tijdelijk zonder bondgenoten moeten stellen op andere voor Den Haag belangrijke dossiers.
Dreigen
Beter is – net als bij oorlogen – enkel te dreigen met het atoomwapen om wijzigingen af te dwingen. Rutte staat niet alleen, ook Oostenrijk, Zweden en Denemarken zijn niet overtuigd van de ‘leningen voor giften’-operatie. De ‘Vrekkige Vier’ zoals ze in Brussel worden genoemd, wachten met spanning op het voorstel waarmee de Commissie volgende week komt.
De Commissie legt niet alleen haar plan voor een herstelfonds op tafel, maar ook een voorstel voor een nieuwe Europese meerjarenbegroting (2021-2027). Commissievoorzitter Ursula von der Leyen is nauw op de hoogte gehouden van de Duits-Franse onderhandelingen, dus haar herstelplan zal naar verwachting niet veel afwijken van de 500 miljard van Merkel en Macron.
De meerjarenbegroting (goed voor zeker 1.000 miljard euro) maakt ‘het bord echter veel groter’, zoals dat in Brussel heet. De EU-top in juni belooft één grote uitruil te worden van bedragen, plafonds, verdeelsleutels, extra belastingen en kortingen, dat is de leiders toevertrouwd. Ook hier hebben alle leiders een veto en ligt een kans voor Rutte een en ander bij te buigen.
Let wel: Madrid en Rome zullen inzetten op een veel groter herstelfonds (1.500 miljard euro), op de achtergrond gesteund door het Europees Parlement, dat 2.000 miljard eist. ‘Het is nu een politiek drama’, zegt een noordelijke diplomaat. ‘Straks komt daar het theater bij.’
Europees Commissaris Vestager over het EU-herstelfonds: ‘Garanties bestaan niet’
In twee maanden tijd keurde Margrethe Vestager, de Europees Commissaris voor (Non-)Concurrentie, voor 2.000 miljard euro aan staatssteun goed. Wat zal dat doen met de interne markt die zij moet bewaken? ‘Ik besef goed dat de verschillen tussen de lidstaten in wat ze zich kunnen veroorloven veel groter worden.’