Een boeiende passage in De Codebreker (Uitgeverij Het Spectrum) belicht de manier waarop Doudna en andere Crispr-teamonderzoekers de strijd aangaan met corona. Ze ontwikkelen vaccinstrategieën en testprocedures. Zij plaatsen die gegevens in een open database waar wetenschappers in vaccinonderzoek mee aan de slag kunnen. Er werden RNA-geleide enzymen ingezet die geprogrammeerd waren om genetisch materiaal van het virus op te sporen.
Het delen van alle kennis over Crispr zorgde ook voor de ontwikkeling van testkits voor thuis. ,,Het brengt biologie ons huis binnen’’, aldus Isaacson.
Bliksemsnelle overwinning
De constatering leidt tot een spannend vergezicht: Mogelijk kunnen ontwikkelaars op een dag op Crispr gebaseerde testkits voor thuis gebruiken als platforms waarop biomedische applicaties zijn te bouwen. ,,Voor het opsporen van virussen, ziektediagnose, kankerscreening, analyse van voedingswaarden, genetische tests’’, schetst de biograaf.
De eerste RNA-vaccins zijn al een feit. De farmaceutische bedrijven Moderna en Pfizer/BioNTech zijn daar verantwoordelijk voor. Maar een pluim voor onderzoekers als Jennifer Doudna is op zijn plaats, concludeert Isaacson. ,,De uitvinding van eenvoudig programmeerbare RNA-vaccins was een bliksemsnelle overwinning van menselijk vernuft, maar was wel gebaseerd op langdurig onderzoek naar een van de fundamenteelste aspecten van het leven: hoe stukjes RNA cellen vertellen welke eiwitten ze moeten aanmaken om schaarachtige enzymen ertoe te brengen gevaarlijke virussen in stukjes te hakken.’’
Het is een prestatie die Doudna graag onderschrijft met de woorden: ‘Natuur is prachtig op die manier.’ Mede dankzij haar worden RNA-moleculen ‘de nieuwe microchips’, instrumenten waarmee allereerst bloedziekten (onder andere sikkelcelanemie), een vorm van aangeboren blindheid en kanker kunnen worden bestreden. Klinische onderzoeken naar deze drie toepassingen zijn in een ver stadium.
Gevaren
Onderzoekers zijn zich tegelijkertijd bewust van de gevaren van de Crispr-technologie. Aan genetische manipulatie zitten ethische grenzen. ,,Wat als we op een dag in staat zijn om te kiezen welke kenmerken we onze kinderen en alle kinderen daarna willen geven? We zouden ervoor kunnen kiezen dat ze lang zijn en gespierd en blond en blauwe ogen hebben en niet doof zijn en niet... kies zelf maar’’, aldus de biograaf. ,,Zullen we daarmee onze diversiteit verliezen? Onze empathie? Zullen we minder smaakrijk worden?’’
Ook Jennifer Doudna reageerde met afschuw toen ze in 2018 hoorde van de geboorte van de eerste met Crispr genetisch gemanipuleerde baby’s in China. Twee meisjes die hiv-resistent waren. ,,Ik kreeg last van nerveuze energie en misselijkheid’’, vertelt Doudna. ,,Ik maakte me zorgen dat de wedloop niet was ingegeven door een medische behoefte of door het verlangen mensen te helpen, maar om aandacht te krijgen en de eerste te zijn.’’
Dat wil niet zeggen dat de Amerikaanse biochemicus voor een verbod of moratorium is op zogeheten ‘kiembaanbewerking’, het sleutelen aan het genoom van levende cellen waarbij de aangebrachte verandering kan worden doorgegeven aan het nageslacht. Niet-reproductietoepassingen zouden wel door de beugel kunnen, reproductieve toepassingen niet. Zoals zo vaak in de wetenschap bestaat er geen scherpe grens.
Walter Isaacson ziet uiteindelijk ‘de belofte van Crispr beter voor zich dan het gevaar’. ,,Als we er verstandig mee omgaan, kan biotechnologie ons beter in staat stellen virusaanvallen af te slaan, genetische tekortkomingen te bestrijden en ons lichaam en onze geest te beschermen’’, aldus de biograaf. Doudna en vele andere onderzoekers zijn het met hem eens. Voorzichtigheid troef, maar wel verantwoord voorwaarts.