Blijkbaar zijn de meesten dit vergeten?
Nog nooit had de ontsnappingskunstenaar van het Binnenhof het zo benauwd als op 1 april
DIT WAS 2021In de laatste dagen van 2021 schrijven onze verslaggevers verhalen over grote en kleine gebeurte- nissen in het nieuwsjaar dat bijna achter ons ligt. Vandaag het ‘functie elders-debat’ dat premier Rutte bijna de kop kostte. VVD-leider Mark Rutte stond 1 april aan de rand van zijn eigen politieke afgrond. De ontsnappingskunstenaar van het Binnenhof heeft het nog nooit zo benauwd gehad. Een reconstructie van een van de gekste dagen in de Tweede Kamer.
Niels Klaassen, Hans van Soest 28-12-21, 10:29 Laatste update: 10:36
‘Ik ga even naar het toilet’', zegt Mark Rutte. Het loopt tegen enen in de nacht van 1 op 2 april en in de fractiekamer van de VVD zit de top van de partij bijeen. Het Kamerdebat over de omstreden notitie ‘Pieter Omtzigt functie elders’ is geschorst.
Lees ook
‘Zolang Baudet een zeteltje, een inkomen en aanbidders heeft, vindt hij het wel prima’
Sigrid Kaag heeft spijt van opmerking over vertrouwen: ‘Sloeg eigenlijk nergens op’
Rutte zelf is er, natuurlijk. Net als Tweede Kamerleden Sophie Hermans, Bente Becker en partijvoorzitter Christianne van der Wal. Later komt partijvriend en mentor Ben Verwaayen erbij. De samenstelling van dit gezelschap duidt erop dat dit de laatste uren van Rutte als premier zouden kunnen zijn.
Alle opties komen voorbij in het beraad, ook het terugtreden van de VVD-leider. Dat is het moment dat Rutte opstaat en aankondigt een sanitaire stop in te lassen. ,,Zo gaf hij ons ruimte’', weet een aanwezige.
Rennen
Als Rutte terugkeert, blijkt dat niemand vindt dat hij weg moet. De schorsing van het debat is even daarna voorbij, Rutte moet rennen om op tijd terug te zijn in de zaal.
In het urenlange 1 april-debat draait het om één onthulling: de VVD-leider blijkt wel degelijk over het CDA-Kamerlid Omtzigt (‘functie elders’) gesproken te hebben, iets wat hij eerder stellig had ontkend.
00:27
Rutte: 'Ik heb mij dat achteraf verkeerd herinnerd' (voor video, zie link)
Dat het ‘functie elders-debat’ het politieke lot van de VVD-leider kan bepalen, is al vroeg die dag duidelijk. De oppositie ruikt bloed en wil een motie van wantrouwen steunen, de coalitie koerst op de gele kaart, de motie van afkeuring. Er moet een stevig signaal komen voor de premier, vinden de coalitiepartijen na intern beraad. Wel een tik op de vingers dus, geen ontslag.
Als het debat begint, ziet iedereen een andere Rutte dan normaal
Coalitiepartner D66 heeft al snel de conclusie getrokken dat het per motie wegsturen van Rutte als premier van het demissionaire kabinet ‘onverantwoord’ zou zijn. Er zijn net verkiezingen geweest en het land zit in een enorme crisis.
Ook CDA-leider Wopke Hoekstra denkt er zo over. Al is er in zijn fractie weerstand, blijkt ‘s nachts. Mona Keijzer wil liever de motie van wantrouwen steunen. En thuis op de bank in Enschede zit de (dan nog) nummer twee van de partij Pieter Omtzigt, van wie iedereen weet dat hij ook niet meer met Rutte in een kabinet wil. Er wordt een heftige discussie gevoerd. Een enkel lid eist meer bedenktijd. ,,Maar de meerderheid beseft: Rutte heeft 2 miljoen kiezers, hem wegsturen veroorzaakt enorme chaos’', vertelt een aanwezige.
Schade
Ook ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers probeert de schade te beperken die dag. Hij zoekt niet lang na de start van het debat contact met SGP-leider Kees van der Staaij. Die geeft aan een motie van afkeuring meer op zijn plaats te vinden dan een motie van wantrouwen. ,,Zou jij niet een tekstje kunnen opzetten?” vraagt Segers aan Van der Staaij. Die begint met schrijven.
Rutte weet om half 8 in de ochtend al dat hij een heel zwaar debat gaat krijgen. Dan krijgt de VVD-leider ‘via via’ te horen dat er in de gespreksverslagen van verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren tóch te lezen is dat hij over Kamerlid Pieter Omtzigt heeft gesproken. Uit de vrijgegeven notities blijkt dat Rutte zei: ‘Je moet wat met Omtzigt: minister maken.’ In de later gefotografeerde aantekeningen van Ollongren staat bondig ‘Pieter Omtzigt - functie elders’.
De VVD-leider weet: dit is foute boel. Rutte informeert zijn intimi. Als de andere partijleiders uren later hun eigen gespreksverslagen inzien bij de Oude Zaal van het Kamer- gebouw, weten ze nog van niks. Pas na afloop lezen ze het nieuws over Rutte in de media: iedereen staat perplex. Alsof de beoogde nieuwe premier een kritisch Kamerlid kan wegpromoveren en daar nog over loog ook. Binnen en buiten de VVD is meteen duidelijk: dit kan Rutte zijn premierschap kosten.
Verkeerd herinnerd
Mark Rutte (VVD) vlak na de start van het debat: ,,Uit het verslag blijkt dat het wel over Pieter Omtzigt is gegaan. Ik heb naar eer en geweten de pers te woord gestaan over wat ik dacht wel en niet te hebben gezegd. Ik heb mij dat achteraf verkeerd herinnerd.”
Sigrid Kaag (D66) in een reactie: ,,Meneer Rutte. Ik sta hier met zwaar gemoed. Hier scheiden onze wegen. In de politiek en in het leven heeft een mens hopelijk een goede gezondheid, maar het grootste goed is de individuele integriteit.”
Interactive video
Click to pause and explore
00:13
Kaag: 'Ik sta hier met zwaar gemoed'
Gert-Jan Segers (ChristenUnie) in een reactie:,,Snapt de heer Rutte dat als je dit leest na de toeslagenaffaire, na alle vragen en de verontwaardiging van de heer Omtzigt, dat dit inderdaad de indruk is die je krijgt? Je ziet toch een soort wanhopige zoektocht en een ‘we moeten van die man af’. Dat is echt de indruk die ik krijg.”
Mark Rutte (VVD) in een reactie: ,,Dat snap ik, maar dan is er ook zoiets als vertrouwen. Meneer Segers, u en ik werken nu vier jaar samen, intensief, in een coalitie. Ik heb u volgens mij nooit belazerd. Ik ben überhaupt niet iemand die hier collega’s belazert. Ik heb hier een fout gemaakt. Mijn geheugen klopte niet. Wat heb ik nou voor motief om dat niet te melden? Het punt was alleen dat ik me dat niet herinner.”
Als het debat begint, ziet iedereen een andere Rutte dan normaal. Hij is gespannen, oogt nerveus. Sowieso hangt er een rare sfeer die dag, het is voor veel fractievoorzitters hun eerste echt grote debat dat ze sinds hun verkiezing voeren. CDA-leider Wopke Hoekstra en D66-leider Sigrid Kaag weten amper hoe de interruptiemicrofoon werkt.
Oppositiepartijen ruiken bloed en lijken tien jaar lang opgekropte rancune bij Rutte voor de voeten te gooien. Het zorgt voor een giftig klimaat die dag en avond, opgeklopte spanning. En dat laatste vooral bij een van de meest ervaren politici in de zaal: Rutte zelf. Zijn ogen staan dof, hij oogt nerveus, hij doet gemaakt vriendelijk tegen zijn collega’s, vinden zij. Alsof hij zich een houding probeert aan te meten.
Quarantaine
Andersom wordt op Rutte een vorm van politieke quarantaine toegepast, vinden VVD’ers: partijleiders zoeken amper oogcontact. Iedereen mijdt de VVD-leider, als een paria. ,,Het was ieder voor zich die dag”, zegt een aanwezige.
Ruttes regeringspartners D66, CDA en ChristenUnie maken zich ook zorgen. Als de motie van wantrouwen wordt aangenomen en het demissionaire kabinet wordt per direct onthoofd, kunnen de aanpak van de coronacrisis en de formatie van een nieuw kabinet ontploffen.