Plein777 schreef op 30 november 2020 12:04:
FVD kan instorten, maar het ‘Bannonisme’ blijft
======================================
Rechts-populisme Forum voor Democratie bevindt zich in vrije val. Donald Trump verloor de verkiezingen. Toch blijft rechts-populisme een factor in de politiek.
Guus Valk uit de NRC
Leestijd 2 minuten
In de wereld van Steve Bannon, oprichter van de site Breitbart, voormalig politiek adviseur van Donald Trump en de peetvader van de altright-beweging, is de nederlaag net zo waardevol als de overwinning. In Bannons denken zit een wil tot zuivering. Pas als het huis helemaal afbrandt, kan er een nieuw gebouwd worden.
In de VS nadert het tijdperk-Trump onherroepelijk zijn einde, in Nederland viel Forum voor Democratie met duizelingwekkende snelheid uiteen. Maar is het rechts-populisme nu op zijn retour? De behoefte aan een sterke leider en de afkeer van de elite zou de politiek nog lang kunnen beïnvloeden.
In de verkiezingsnederlaag van Donald Trump is die neiging tot vernietiging zichtbaar: Trump heeft de presidentsverkiezingen verloren, maar probeert de democratie in zijn val mee te slepen door de verkiezingsuitslag ter discussie te blijven stellen. Het is ook te zien in een ander rechts-populistisch spektakelstuk dat zich deze dagen ontvouwt: de neergang van Forum voor Democratie, de meest Bannon-achtige partij van Nederland.
Thierry Baudet, die openlijk zijn bewondering voor Bannon uitte, lijkt de strijd om de macht in de partij te kunnen winnen. Ten koste van een ingestorte politieke beweging. Maar het levert ook iets op. Hij kan op die manier, zei hij, „de ziel van de partij behouden”. Baudet wees, in navolging van Trump, naar de krachten binnen zijn eigen partij, de „coupplegers”, die van hem af wilden. Ook dat is in lijn met Bannons idee dat de vreemdeling van buitenaf en de elite van binnenuit de werkelijke vijand vormen in een existentiële strijd om het bestaan.
Zo bezien is de novembermaand van 2020 misschien niet de beste maand voor het rechts-populisme, maar een topmaand voor het Bannonisme. De Republikeinen maken zich op om vier jaar oppositie te voeren, zonder dat de partij zich kan ontdoen van Trump. Evenmin kunnen ze zich losmaken van de ideeënwereld die hem omringt. Politicoloog Cas Mudde vatte het eens samen als „autoritarisme, nativisme en populisme”. Dus: een geloof in een sterke leider, een homogene natiestaat en een volkswil die moet worden uitgevoerd.
Nieuwe kansen voor Baudet
FVD gaat verder met Baudet als leider – als het aan Baudet ligt. Organisatorisch ligt de partij in puin. Maar electoraal zijn Baudets kansen allerminst verkeken, zegt Sarah de Lange, bijzonder hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in rechts-radicalisme. Circa een kwart van de kiezers voelt zich volgens haar aangetrokken tot het rechts-populisme, zowel in Nederland als in veel andere westerse landen. „Daarom is het zo aantrekkelijk een partij op te richten. Het is een groep kiezers die niet snel meer voor gevestigde orde kiest, daarvoor zit het wantrouwen tegen instituties te diep. Deze kiezers gaan op zoek naar een electorale uitlaatklep. Dat kan alsnog Baudet zijn, of een andere partij die er met zijn gedachtegoed vandoor gaat.”
Een logisch alternatief voor deze kiezers zou de PVV van Geert Wilders kunnen zijn, waar het nu rustig is. Er zijn verschillen, zegt Sarah de Lange: „De PVV keert zich vooral tegen de islam. FVD heeft meer extreem-rechtse elementen en is minder liberaal als het om vrouwen- of homorechten gaat.” Toch ziet de kiezer vooral de overeenkomsten. Zoals politicoloog Matthijs Rooduijn in 2018 stelde: „PVV en FVD vissen voor een groot gedeelte in dezelfde vijver.”
Overal in Europa, zegt Sarah de Lange, zie je scheuringen en hevige koersdebatten in rechts-populistische partijen ontstaan. „Als peilingen of verkiezingsresultaten slecht zijn, komen al langer sluimerende meningsverschillen naar de oppervlakte.”
Nederlandse rechts-populistische partijen hebben volgens De Lange het nadeel dat ze vaak razendsnel groeien, veel sneller dan ze aankunnen. „Dat overkwam FVD in 2019, toen ze opeens de grootste partij werden. Maar de LPF in 2002 en de PVV in 2010 hadden er ook last van.”
Vaak zijn het de relatief gematigde krachten die een correctie op de koers willen. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij Front National in Frankrijk, de FPÖ in Oostenrijk, of AfD in Duitsland. De Lange: „Meestal legt de gematigde vleugel het af tegen de radicalen. Ze verliezen de interne strijd meestal en afsplitsingen zijn ook zelden succesvol.” Waarom? „Het blijkt voor zulke bewegingen lastig om een acceptabele rechts-populistische partij te worden die onderscheidend is van meer conservatief-liberale partijen.”
Het gedachtegoed van Thierry Baudet kan verder zonder hem, zoals het Bannonisme voortleeft zonder Steve Bannon als boegbeeld. Hij probeerde een Europese rechts-nationalistische koepelorganisatie op te zetten, maar is nu vooral druk in eigen land met een rechtszaak wegens fraude.